D.V
Dịch giả không chỉ là cầu nối giữa các ngôn ngữ mà còn là người truyền tải tinh hoa văn hóa của một dân tộc ra thế giới. Theo chia sẻ mới đây của dịch giả Nguyễn Chí Thuật, giải Nobel văn chương không chỉ dành tặng cho những tác giả xuất sắc mà còn tôn vinh công lao của những người dịch – những “nghệ sĩ ẩn danh” nhưng có vai trò hết sức quan trọng trong việc đưa tác phẩm đến với độc giả toàn cầu.
Một ví dụ điển hình mà ông nêu là trường hợp của bà Olga Tokarczuk – nữ tác giả Ba Lan được trao giải Nobel văn chương 2018. Bà Tokarczuk được ghi nhận nhờ tài năng viết lách của mình, nhưng bên cạnh đó, còn nhờ vào công sức của dịch giả người Thụy Điển, người đã chuyển ngữ những câu thơ đầy tinh tế của bà sang tiếng Thụy Điển. Khi tin vui Nobel đến, bà đã chủ động gọi điện cho hai tác giả Ba Lan khác, vốn rất nổi tiếng ở quê nhà nhưng chưa được giải thưởng danh giá, để xin lỗi vì “việc trao cho tôi giải Nobel” – dù theo lời bà, thơ của các ông lại hay hơn thơ của bà. Hành động khiêm nhường ấy đã làm nổi bật tấm lòng biết ơn của bà đối với những người đã góp phần làm nên thành công chung của nền văn học.
Ở Ba Lan, mặc dù quốc gia này không được xem là giàu có về kinh tế, nhưng họ lại đặt giá trị văn hóa và nghệ thuật lên hàng đầu. Cứ mỗi 5 năm một lần, Ba Lan tổ chức sự kiện “Tri ân dịch giả” nhằm tôn vinh 250 dịch giả tiếng Ba Lan đến từ khắp các châu lục. Tại sự kiện này, nhà nước Ba Lan chi trả toàn bộ chi phí vé máy bay quốc tế, ăn ở và di chuyển nội địa cho các dịch giả, nhằm đảm bảo họ có thể đến gặp gỡ, giao lưu và chia sẻ kinh nghiệm trong không khí nghệ thuật đầy cảm hứng. Lần gần đây nhất vào năm 2020, dịch giả Nguyễn Chí Thuật và vợ ông đã được mời sang Ba Lan với tổng chi phí cho cặp đôi lên đến 100 triệu đồng, để có cơ hội trải nghiệm 5 ngày trong “lễ hội” văn hóa, văn học và giao lưu quốc tế.
Qua đó, dịch giả Nguyễn Chí Thuật đã đặt ra một câu hỏi quan trọng cho các cơ quan, tổ chức tại Việt Nam: Nếu nước ta khao khát có được một giải thưởng văn chương quốc tế, liệu chúng ta có dám đầu tư và chi tiêu đúng mức cho công tác dịch thuật như Ba Lan không? Vì chính nhờ có hệ thống dịch giả chuyên nghiệp và được trân trọng, nền văn học Ba Lan mới có thể lan tỏa và được khán giả quốc tế ghi nhận.
Hiện nay, ngoài Nguyễn Chí Thuật, Việt Nam còn có những dịch giả như Kiều Bích Hậu, người đã và đang góp phần giới thiệu văn học Việt ra thế giới. Tuy nhiên, những đóng góp lặng lẽ của họ vẫn chưa nhận được sự quan tâm xứng đáng từ các cơ quan liên quan. Một ví dụ điển hình khác là dịch giả Nguyễn Hữu Dũng, người đã góp phần tạo dựng hình ảnh của ngành dịch thuật Việt qua những tác phẩm kinh điển như “Quo Vadis” và “Hiệp sĩ Thánh Chiến”, qua đó góp phần tăng cường mối quan hệ văn hóa giữa Việt Nam và Ba Lan.
Chính vì thế, để nâng cao vị thế của văn học Việt trên bản đồ thế giới, việc đầu tư cho ngành dịch thuật là điều vô cùng cần thiết. Chúng ta cần học hỏi và áp dụng những mô hình thành công của Ba Lan, nơi mà dịch giả được đánh giá và trân trọng, từ đó giúp các tác phẩm của Việt Nam được giới thiệu một cách chuyên nghiệp và sâu sắc hơn ra quốc tế. Qua đó, hình ảnh của Việt Nam – một quốc gia giàu truyền thống văn hóa – sẽ được khẳng định và tôn vinh theo đúng giá trị xứng đáng của mình.
