Năm 2023, Việt Nam đã chọn nhà văn Makenzy Orcel để trao giải “Lựa chọn
Goncourt của Việt Nam lần thứ nhất”. Giải thưởng uy tín nhất trong các giải thưởng văn học Pháp đã được quốc tế hóa thông qua các “Lựa chọn Goncourt” do ban giám khảo cấp quốc gia tại 35 nước khác nhau tiến hành bỏ phiếu.
Lựa chọn Goncourt của Việt Nam được thực hiện bởi khoảng hai mươi sinh viên
đến từ bốn khoa tiếng Pháp hoặc sư phạm của các trường đại học uy tín tại Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đà Nẵng, dựa theo danh sách bốn tác phẩm đã được Viện Hàn lâm Goncourt lựa chọn.
Tại sao lại có “phiên bản Việt Nam” của giải Goncourt?
Việt Nam và Pháp từng cùng chia sẻ một quá khứ chung, một “duyên phận” mà bất
chấp lịch sử thăng trầm vẫn còn đó như một trong những bệ đỡ cho cộng đồng Pháp ngữ và tạo thành sức mạnh liên kết giữa hai quốc gia. Văn học cổ điển Pháp cũng để lại dấu ấn sâu sắc: Victor Hugo, Balzac, Alexandre Dumas, Stendhal, Molière… đều được giảng dạy trong nhà trường, được công chúng biết đến và yêu mến. Có thể cảm nhận văn hóa Pháp ảnh hưởng đến sáng tác văn học và nghệ thuật Việt Nam đương đại dưới nhiều hình thức: kịch nói, thơ hiện đại, tiểu thuyết hiện đại… thảy đều ra đời tại Việt Nam vào thời kỳ thuộc địa và đến nay vẫn kế thừa phát triển từ nền tảng này.
Là thành viên chính thức của Tổ chức Pháp ngữ Quốc tế từ những năm 1970, ngày
nay, Việt Nam vẫn ưu tiên khuyến khích các bạn trẻ học tiếng Pháp. Hiện tiếng Pháp được giảng dạy tại 35 tỉnh thành của Việt Nam, trong đó 13 tỉnh thành có các lớp song ngữ và nhiều chương trình tăng cường. Tiếng Pháp cũng phát triển thông qua khoa tiếng Pháp tại các trường Đại học, các trường cấp 3 ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh, cũng như mạng lưới của Viện Pháp Việt Nam tại miền Bắc, miền Trung và miền Nam đất nước.
Trong bối cảnh đó, việc tổ chức Lựa chọn Goncourt của Việt Nam được coi là một
trong những chiến lược củng cố hợp tác hàn lâm, xuất bản và văn hóa Pháp-Việt.
Giới thiệu tác giả đoạt giải
Makenzy Orcel, tác giả của nhiều tuyển tập thơ và tiểu thuyết, chào đời năm 1983
tại Port-au-Prince. Ngay thuở niên thiếu, anh đã cảm thấy nhu cầu phải kể ra các câu chuyện. Vì vậy, từ rất sớm, anh đã quan tâm đến văn chương, dẫu bản thân anh trưởng thành trong một ngôi nhà không sách vở, một khu phố không có bất cứ thư viện nào. Đôi khi, bất chấp tất cả, anh tìm được một cuốn sách ở chợ rồi dùng cuốn sách ấy trao đổi với các bạn cùng lớp. “Tôi đọc rất nhiều, anh cho hay, tôi đọc như điên ấy. Có lần tôi còn bị ngất xỉu vì đọc nhiều quá khiến bên trong đầu nóng rực lên.” Học xong cấp 3, Makenzy Orcel theo ngành ngôn ngữ nhưng nhanh chóng bỏ dở để toàn tâm toàn ý cống hiến cho văn chương. “Tôi không viết vì giải thưởng hay sự thừa nhận, tôi viết vì đó là việc quan trọng; bởi lẽ văn chương là lời mời gọi ta nhìn thế giới theo cách khác, tiếp cận thế giới theo cách khác, giúp người khác nhìn thấu những nền tảng của thế giới”, anh từng chia sẻ.
Thế nhưng anh lại giành được rất nhiều giải thưởng và danh hiệu cho các tác phẩm của mình: giải Littérature-Monde, giải Louis Guilloux, giải của quỹ Fondation Simone và Cino Del theo đề xuất của Ủy ban các Giải thưởng Lớn của Viện Hàn lâm Pháp, tác giả vòng cuối giải Goncourt 2022, Lựa chọn Goncourt của Mỹ…
Giới thiệu tác phẩm Une somme humaine [Tạm dịch: Một tóm tắt đời người]
Giọng nhân vật nữ chính đến với chúng ta từ thế giới bên kia. Vô danh và hóa thân,
đó vừa là giọng của một phụ nữ duy nhất vừa là giọng của tất cả các phụ nữ. Qua những cuốn nhật ký vượt thoát khỏi thời gian và cái chết, cô kể chúng ta nghe về một tuổi thơ bị đánh cắp, một thời niên thiếu đau xé, một cuộc đời và một số phận vụn vỡ. Lớn lên trong một ngôi làng tỉnh lẻ nơi tin đồn và những lời nói xấu sau lưng ngự trị, bị bố mẹ bỏ bê, nhất là người mẹ thích hoa hồng trong vườn hơn chính con gái mình, cô hầu như chỉ tìm được chút yên ủi từ người bà có lòng trắc ẩn hơn những người khác. Cô thoát thân đến Paris với hy vọng sống một đời lánh xa những bóng ma quá khứ. Ở đó, cô theo học văn chương tại Sorbonne, hẹn hò yêu đương với một người đàn ông chạy trốn cuộc chiến ở Mali, trải nghiệm thế giới việc làm, trước khi rốt cuộc cũng phải chịu đựng thử thách bị ruồng bỏ và đắm chìm trong cảnh lang thang vô phương vãn hồi.
Với Une somme humaine, phần hai trong bộ ba tác phẩm khởi đầu bằng L’Ombre
animale [Tạm dịch: Bóng động vật], Makenzy Orcel gửi đến chúng ta tự truyện của một phụ nữ đã chết được viết bằng một thứ ngôn ngữ nhói buốt, nhờ đó giúp chúng ta thâm nhập vào trung tâm thi ca của thế giới.
FAS (Theo Viện Pháp tại Việt Nam)
