Mai Anh Dũng
Ở nhiều vùng quê Việt Nam, ao làng không chỉ là một phần của hệ sinh thái mà còn là biểu tượng của đời sống nông thôn, gắn liền với những hình ảnh thân thuộc trong cuộc sống thường ngày của người dân. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tình trạng ao làng bị lấp đi để nhường chỗ cho các công trình xây dựng hoặc các hoạt động canh tác nông nghiệp đã trở thành một vấn đề đáng báo động. Hệ quả của việc này không chỉ gây mất đi một phần tài nguyên thiên nhiên quý giá mà còn tạo ra những tác động xấu đối với môi trường, trong đó nổi bật nhất là tình trạng không khí nóng lên và ngập lụt đường làng.
Ao làng là một phần không thể thiếu trong không gian sống của người dân nông thôn Việt Nam. Truyền thống nuôi cá, trồng sen, hay đơn giản là dùng ao để phục vụ sinh hoạt hằng ngày đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng. Ao làng không chỉ mang lại nguồn nước cho tưới tiêu, rửa ráy hay dùng cho sinh hoạt, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng sinh thái. Ao làng giúp điều hòa khí hậu, giảm bớt cái nóng của mùa hè, tạo ra môi trường sống trong lành, mát mẻ cho người dân.
Ngoài ra, ao làng còn là nơi sinh sống của các loài thủy sản như cá, tôm, cua, và các loại thực vật khác. Những sinh vật này không chỉ góp phần làm phong phú thêm đời sống sinh thái mà còn là nguồn thực phẩm quan trọng đối với người dân nơi đây. Hơn thế, ao làng còn giữ vai trò trong việc điều tiết nước mưa, hạn chế tình trạng ngập úng, giúp cải thiện chất lượng môi trường nước.
Tình trạng ao làng bị lấp ngày càng trở nên phổ biến trong những năm gần đây ở nông thôn. Nguyên nhân chủ yếu là do nhu cầu mở rộng đất đai phục vụ cho việc xây dựng nhà cửa, các công trình hạ tầng, hay những dự án phát triển kinh tế như sản xuất nông nghiệp, công nghiệp. Việc lấp ao để chuyển mục đích sử dụng đất là một giải pháp mà nhiều người dân và chính quyền địa phương lựa chọn trong bối cảnh đất đai ngày càng trở nên khan hiếm.
Một yếu tố khác khiến ao làng bị lấp là sự phát triển nhanh chóng của các khu đô thị hóa. Trong các thành phố lớn, các khu vực nông thôn xung quanh cũng bị ảnh hưởng bởi quá trình đô thị hóa mạnh mẽ. Các công ty, doanh nghiệp thường tìm cách thu hẹp diện tích đất nông thôn để xây dựng các dự án nhà ở, khu công nghiệp, khu thương mại. Để tạo mặt bằng cho những công trình này, ao làng và các diện tích đất trống thường bị lấp đi, thay thế bằng các công trình bê tông, nhà ở, hay các tuyến đường giao thông.
Tình trạng này diễn ra khá phổ biến ở nhiều vùng quê, đặc biệt là ở các khu vực gần các thành phố lớn. Mặc dù việc lấp ao làng có thể giải quyết một phần nhu cầu về đất đai, nhưng nó lại mang đến những hệ lụy lâu dài mà người dân chưa nhận thức đầy đủ.
Khi ao làng bị lấp, một phần quan trọng trong hệ thống điều hòa nhiệt độ tự nhiên bị mất đi. Ao làng giúp duy trì độ ẩm trong không khí và giảm bớt nhiệt độ vào những ngày hè oi ả. Sự vắng mặt của ao sẽ làm giảm khả năng điều hòa nhiệt độ, dẫn đến việc tăng cường sức nóng trong khu vực. Đặc biệt vào mùa hè, không khí trở nên ngột ngạt, oi bức hơn do thiếu đi những vùng nước giúp làm mát không gian sống.
Hơn nữa, việc lấp ao làng cũng làm giảm đi khả năng hấp thụ mưa của đất, làm cho đất trở nên khô cằn và dễ bị nứt nẻ. Điều này khiến cho không khí trở nên oi bức hơn, đặc biệt là ở những khu vực đô thị hóa. Từ đó, sự thay đổi về khí hậu trong các làng quê trở nên rõ rệt, với những ngày nắng nóng kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và đời sống của người dân.
Ao làng không chỉ giúp điều hòa khí hậu mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết nước mưa. Khi có mưa lớn, nước từ ao sẽ được hấp thụ vào đất hoặc chảy ra theo các hệ thống kênh rạch, giúp làm giảm bớt lượng nước mưa đổ vào khu vực xung quanh. Tuy nhiên, khi ao bị lấp đi, nước mưa không còn được giữ lại, dẫn đến tình trạng ngập lụt trên đường làng. Các tuyến đường giao thông thường xuyên bị ngập, đặc biệt vào mùa mưa, khiến cho việc đi lại của người dân gặp khó khăn, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp.
Ngập lụt cũng kéo theo sự phát sinh của các vấn đề khác như ô nhiễm môi trường, sinh vật gây hại (ruồi, muỗi) và các dịch bệnh. Khi nước mưa không thể thoát kịp, chúng sẽ tích tụ trên mặt đường, tạo ra điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.
Để khắc phục tình trạng lấp ao làng và bảo vệ môi trường sống nông thôn, cần có những giải pháp đồng bộ từ chính quyền địa phương và cộng đồng. Một trong những giải pháp quan trọng là tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của ao làng đối với môi trường và cuộc sống của họ.
Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cần đưa ra các quy định pháp lý nghiêm ngặt hơn trong việc quản lý đất đai và bảo vệ các khu vực ao, hồ, đầm lầy. Các dự án phát triển cần được xem xét kỹ lưỡng về tác động môi trường, đặc biệt là tác động đến hệ sinh thái và tình trạng ngập lụt. Chính quyền cần tạo ra những chính sách khuyến khích việc bảo vệ ao làng, khôi phục lại những ao đã bị lấp, đồng thời nghiên cứu các giải pháp thay thế để phát triển đất đai một cách bền vững.
Ngoài ra, cần phải có sự kết hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng trong việc phát triển nông thôn. Các sáng kiến như trồng cây xanh, tạo ra các khu vực hồ điều hòa nhân tạo cũng cần được chú trọng. Chỉ khi kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, tình trạng ao làng bị lấp sẽ được hạn chế, từ đó góp phần bảo vệ không gian sống trong lành cho người dân.
Tình trạng ao làng bị lấp đang ngày càng trở nên nghiêm trọng, và những hệ lụy của nó đã gây ra nhiều vấn đề đối với môi trường và đời sống của người dân nông thôn. Việc mất đi các ao làng không chỉ làm cho không khí nóng lên mà còn dẫn đến tình trạng ngập lụt trên các đường làng. Vì vậy, việc bảo vệ và khôi phục ao làng trở thành một nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi sự vào cuộc của cả cộng đồng và chính quyền. Chỉ khi mọi người nhận thức được vai trò quan trọng của ao làng và có những hành động thiết thực, chúng ta mới có thể giữ gìn được sự cân bằng sinh thái, tạo ra một môi trường sống trong lành cho các thế hệ mai sau.
