(Võ Thị Như Mai đọc phê bình thơ của Tuệ Mỹ: NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP, NXB Hội Nhà Văn, 2025)
Có những dòng sông không chỉ mang nước về xuôi mà còn bồi đắp phù sa, nuôi dưỡng những cánh đồng màu mỡ. Văn học cũng vậy, không ngừng chảy trôi, kiến tạo giá trị và làm giàu thêm đời sống tinh thần của con người. Nhưng để hiểu và trân trọng những dòng chảy ấy, người đọc cần đến những đôi mắt tinh tường, những bàn tay khéo léo gạn lọc – đó chính là vai trò của những nhà phê bình văn học chân chính. NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP của Tuệ Mỹ là một trong những tác phẩm góp phần soi sáng dòng chảy thi ca ấy.
Nhịp cầu giữa thơ và người đọc: Không đơn thuần là một cuốn sách phê bình thơ, NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP là chặng đường khám phá cái đẹp và những giá trị tư duy trong thi ca. Tuệ Mỹ không chỉ phân tích thơ bằng ngôn ngữ lý luận, mà còn bằng trái tim nhạy cảm của một người yêu thơ. Phê bình của chị không mang tính áp đặt, mà là những cuộc đối thoại, những câu chuyện tri âm giữa nhà phê bình và tác phẩm, giữa người đọc và nhà thơ. Có lẽ, chính vì thế mà đọc NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP không tạo cảm giác khô cứng hay xa cách. Ngược lại, từng trang viết mở ra những cánh cửa mới, nơi thơ ca được nâng niu, thấu hiểu và tỏa sáng theo cách riêng của nó. Đó là một phương thức tiếp cận vừa khoa học, vừa tràn đầy cảm xúc. Tác phẩm được viết với mục đích nâng cao nhận thức thẩm mỹ về thơ, giúp độc giả tiếp cận thi ca từ những góc nhìn mới lạ và sâu sắc.
Cấu trúc và nội dung chính: Cuốn sách được chia thành nhiều phần, mỗi phần tập trung vào một chủ đề hoặc một nhóm tác giả. Mỗi bài viết trong sách không chỉ phân tích bài thơ riêng lẻ mà còn đặt chúng trong bối cảnh rộng lớn hơn của nền thơ ca Việt Nam. Phần mở đầu: Giới thiệu về tư duy phê bình thơ của Tuệ Mỹ và mục đích của tác phẩm. Phần chính: Gồm các bài phân tích, phê bình những tác phẩm nổi bật của nhiều nhà thơ đương đại. Phần cuối: Đúc kết những giá trị thơ ca và những suy ngẫm của tác giả về thi ca Việt Nam qua những bài điểm sách và nhận định chi tiết.
Phân tích và đánh giá các bài thơ được chọn: Cuốn sách bao gồm một số lượng đáng kể các bài thơ của nhiều tác giả khác nhau. Những bài thơ này thuộc nhiều phong cách sáng tác, từ hiện đại đến truyền thống, mang đến cho độc giả cái nhìn toàn cảnh về thi ca Việt Nam đương đại. Tuệ Mỹ không chỉ chọn lọc những bài thơ hay mà còn tập trung phân tích kỹ lưỡng từng câu chữ, hình ảnh, nhịp điệu và ý nghĩa ẩn sâu trong đó. Mỗi bài thơ đều được tiếp cận với góc nhìn mới lạ, giúp người đọc cảm nhận được những tầng nghĩa sâu xa mà có thể họ chưa từng nghĩ tới. Những bài thơ được chọn để phân tích trong sách đều có sự đặc sắc về mặt nghệ thuật. Đó có thể là những bài thơ có hình ảnh ấn tượng, ngôn ngữ sáng tạo, hoặc mang theo những thông điệp nhân văn sâu sắc. Tuệ Mỹ đã thể hiện sự tinh tế của mình khi khám phá những giá trị ẩn giấu trong từng câu chữ, giúp bài thơ hiện lên sống động hơn bao giờ hết. Điều làm nên nét riêng trong phong cách phê bình của Tuệ Mỹ chính là sự kết hợp giữa lý luận văn học chặt chẽ và cảm xúc chân thành. Chị không chỉ phân tích các yếu tố nghệ thuật mà còn đưa ra những cảm nhận cá nhân, giúp người đọc thấy được cái hồn của bài thơ.
Cảm nhận thi ca qua lăng kính phê bình: Trong lịch sử phê bình văn học, những tên tuổi như Hoài Thanh, Đặng Thai Mai, Nguyễn Đăng Mạnh, Lê Đình Kỵ, Trần Đình Sử đã đặt nền móng cho cách nhìn sâu sắc về văn chương. Họ không chỉ dừng lại ở việc ca tụng hay phê phán mà đi sâu vào thế giới nội tâm của tác phẩm, khai phá những tầng ý nghĩa chìm khuất. Tuệ Mỹ cũng vậy. Chị có khả năng phân tích tinh tế hình tượng, biểu tượng trong thơ, giúp người đọc khám phá những tầng nghĩa sâu xa mà một bài thơ có thể mang lại. Như I.A. Richards – nhà phê bình tiên phong của thế kỷ XX – từng nhấn mạnh, phê bình không chỉ là đánh giá chủ quan mà là một quá trình khoa học nhằm hiểu đúng bản chất của nghệ thuật ngôn từ. Trong NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP, Tuệ Mỹ vận dụng cả trực giác nghệ thuật và phương pháp luận khoa học, để từng vần thơ không chỉ được cảm nhận bằng cảm xúc mà còn được soi rọi bằng ánh sáng của tri thức.
Giữa cảm xúc và lý trí: Dù là một người yêu thơ sâu sắc, Tuệ Mỹ vẫn giữ được sự khách quan trong phê bình. Chị không áp đặt cảm xúc cá nhân lên tác phẩm, mà luôn sử dụng lập luận chặt chẽ, dẫn chứng thuyết phục để minh chứng cho quan điểm của mình. Những bài viết trong NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP không chỉ là cảm nhận cá nhân mà còn là kết quả của sự nghiên cứu kỹ lưỡng, kết hợp giữa cái nhìn triết luận và tình yêu thơ ca. Phê bình văn học không chỉ là một công việc phân tích, mà còn là một nhịp cầu kết nối giữa người viết và người đọc. Nó giúp soi sáng những tầng nghĩa ẩn sâu, giúp độc giả hiểu hơn về tác phẩm, từ đó trân trọng giá trị của văn chương. Chính nhờ có những nhà phê bình tận tâm như Tuệ Mỹ, văn học trở nên rõ ràng hơn, gần gũi hơn và giàu giá trị hơn trong đời sống con người.
Thi ca Việt – Mạch nguồn từ truyền thống đến hiện đại: Như đã đề cập trên đây, lịch sử văn chương tựa như một dòng sông không ngừng chảy, mang theo những lớp sóng tư tưởng nối tiếp nhau, hòa tan vào nhau, tạo thành những đợt sóng mới. Trong dòng chảy đó, Tuệ Mỹ không chỉ tiếp nhận những dòng tư duy phê bình hiện đại mà còn khai mở những chân trời mới cho việc cảm nhận thơ ca. Nếu chủ nghĩa lãng mạn từng thổi tung những quy chuẩn cũ, đặt cảm xúc và tâm hồn lên trên lý trí, thì phê bình của Tuệ Mỹ cũng có một sứ mệnh tương tự: đưa thơ ca trở lại với bản thể tự nhiên nhất của nó, nơi nghệ thuật không chỉ là hình thức mà là tiếng nói chân thành từ sâu thẳm tâm hồn.
Chị phân tích thơ không theo cách bóc tách lạnh lùng, mà để cho bài thơ tự cất lên tiếng nói của mình, tự phản chiếu và đối thoại với thời đại. Những bài viết của chị, dù tập trung vào một tác giả hay một dòng thơ, một tập thơ, luôn mang theo tinh thần khám phá, tôn trọng sự đa dạng và sự biến đổi của thi ca. Như chủ nghĩa lãng mạn mở đường cho thơ tự do, thơ văn xuôi, cho những hình thức vượt qua sự gò bó của cú pháp và niêm luật, phê bình thơ của Tuệ Mỹ cũng đi theo hướng mở rộng biên độ cảm nhận, không đóng khung trong một chuẩn mực cố định nào.
Điều cốt lõi mà chị luôn nhấn mạnh là thơ phải chân thật, phải mang hơi thở của đời sống, phải là sự giải tỏa của những cảm xúc không thể dồn nén. Khi một bài thơ được viết ra, nó không chỉ là một sản phẩm nghệ thuật, mà còn là dấu vết của một tâm hồn trong khoảnh khắc rung động giữa cuộc đời. Chính vì vậy, phê bình thơ của Tuệ Mỹ không chỉ dừng lại ở việc phân tích, đánh giá, mà còn là một cuộc hành trình tìm kiếm và khơi mở những giá trị sâu thẳm nhất của thơ ca.
Ý nghĩa và đóng góp của cuốn sách: Cuốn sách này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự nghiệp phê bình thơ của Tuệ Mỹ. Nó không chỉ thể hiện sự am hiểu sâu rộng của chị về thi ca mà còn chứng tỏ sự tâm huyết của chị trong việc đưa thơ ca đến gần hơn với độc giả. NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP không chỉ là một tài liệu nghiên cứu hữu ích cho giới phê bình mà còn là một cuốn sách truyền cảm hứng cho những người yêu thơ. Những phân tích của Tuệ Mỹ giúp người đọc nâng cao khả năng cảm thụ thơ và trân trọng hơn những giá trị nghệ thuật mà thi ca mang lại. Cuốn sách không chỉ giúp nâng cao nhận thức về thơ mà còn góp phần định hình lại cách tiếp cận của người đọc đối với thơ ca. Với những luận điểm sắc bén, cách phân tích sâu sắc và giọng văn cuốn hút, NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP xứng đáng là một trong những công trình phê bình thơ xuất sắc của Tuệ Mỹ.
Thêm một lời để ngỏ: Một bài thơ không đơn thuần là sự kết hợp của vần điệu hay hình ảnh ẩn dụ, mà còn là một thế giới riêng, nơi từng câu chữ thấm đẫm cảm xúc và suy tư của tác giả. Đọc một bài thơ, đôi khi ta không cần phân tích, chỉ đơn thuần cảm nhận bằng trái tim. Nhưng cũng có lúc, ta cần chậm lại, lật từng lớp nghĩa, như thể đang khám phá những chiều sâu của một bức tranh sơn dầu. NỐI DÀI THÊM BÓNG THÁP chính là nhánh sông góp phần tạo nên đại dương tri thức ấy, nơi mỗi con chữ đều có cơ hội được hiểu thấu và tỏa sáng theo cách riêng của nó. Một tác phẩm không chỉ để đọc, mà còn để ngẫm, để chiêm nghiệm, để yêu thêm cái đẹp của thơ ca và giá trị bất tận mà nó mang lại.
Dưới ánh sáng dịu dàng của buổi sớm, khi những tia nắng đầu tiên chạm nhẹ lên những trang giấy cũ kỹ, tôi ngồi lặng lẽ giữa căn phòng ngập tràn hương sách, nghĩ về sự chuyển mình của thi ca. Từ những vần thơ cổ điển, chắt lọc trong từng thanh âm của quy luật niêm luật, đến những dòng thơ hiện đại, bứt khỏi khuôn khổ để thỏa sức vẫy vùng với cảm xúc cá nhân—tất cả như một dòng sông không ngừng chảy, đưa thi ca từ bờ này sang bờ khác, từ quá khứ đến hiện tại, và tiếp tục mở ra những chân trời xa xôi. Là người yêu thơ, tôi tự hỏi: có phải chúng ta vẫn đang nối dài bóng tháp của thơ ca, vẫn đang đi trên chặng đường khám phá những tiếng nói mới của tâm hồn, để rồi mỗi trang thơ lại là một khoảnh khắc giao cảm, nơi người viết và người đọc cùng gặp nhau trong một miền rung động không biên giới?
Võ Thị Như Mai
Thạc sĩ văn học, giáo viên tại Tây Úc
