Trần Quỳnh Hoa
Ngày 11/5/2025, tại NXB Kim Đồng đã diễn ra tọa đàm “Truyện tranh: Khi văn hóa – lịch sử kết duyên cùng hội họa” nhằm giới thiệu hai cuốn sách “Lính thợ” và “Chân đăng” của tác giả, họa sĩ Clément Baloup. Sự kiện được tổ chức bởi NXB Kim Đồng phối hợp cùng Viện Pháp tại Việt Nam.
“Lính thợ” và “Chân đăng” là hai cuốn truyện tranh thuộc bộ sách “Kí ức kiều bào” của tác giả Clément Baloup được NXB Kim Đồng chuyển ngữ và phát hành tại Việt Nam. “Lính thợ” là câu chuyện về cuộc đời những người lính thợ, một cách gọi các lao động người Việt Nam bị trưng tập bắt buộc sang Pháp làm việc trong Chiến tranh Thế giới thứ Hai. “Chân đăng” lại kể về những người nông dân Việt Nam vượt biển đến các quần đảo ở châu Đại Dương xa xôi theo diện xuất khẩu lao động tự nguyện, làm việc với hợp đồng 5 năm thông qua các công ty tuyển dụng của thực dân Pháp, những người ấy được gọi là “chân đăng” (đăng ký một chân lao động).
Ba cuốn truyện tranh còn lại trong bộ “Kí ức kiều bào” gồm: Quitter Saigon (2010, Clément Baloup) và Little Saigon (2012, Clément Baloup) tập trung vào cộng đồng người Việt tại Pháp và Mỹ; và Les Mariées de Taiwan (2017, Clément Baloup) nghiên cứu về những người phụ nữ Việt Nam rời quê hương để kết hôn với những người đàn ông Đài Loan.
Tại tọa đàm, tác giả Clément Baloup chia sẻ rằng anh có bố là người Việt, mẹ là người Pháp. Bố anh đến Pháp khi mới hai mươi tuổi, không có ai thân thích ở đó, đi làm cho một gia đình tại Paris rồi được gửi đi công tác ở rất nhiều vùng lãnh thổ hải ngoại của Pháp, trải dài ở các châu lục khác nhau, gợi nhớ đến những thuộc địa của Pháp. Cậu bé Clément được sinh ra vào năm 1978 tại Pháp, rồi lớn lên ở châu Âu, Polynesia và Nam Mĩ.
Sau khi học thiết kế ở Marseille, Clément theo học mỹ thuật tại Trường Mỹ thuật Angoulême (Pháp) và Đại học Mỹ thuật Hà Nội (Việt Nam) theo diện trao đổi. Khi đó, thị trường truyện tranh ở Pháp có chuyển biến quan trọng, bắt đầu hướng tới người lớn thay vì độc giả trẻ em như truyền thống, mở rộng giá trị trong sáng tạo và biểu đạt. Cảm thấy hoang mang và “chóng mặt” sau khi ra trường, Clément quyết định sáng tác về những gì mình biết. Anh bắt đầu từ câu hỏi: “Vì sao tôi lại là con lai? Bố tôi đã đến Pháp như thế nào?”. Giống như nhiều người di cư là bố mẹ người Việt, bố anh ít khi nói tiếng Việt với anh hay nhắc đến quá khứ của mình; nhưng cuối cùng Clément cũng thuyết phục được ông. Sau đó, anh hoàn thành tác phẩm đầu tay kể về thân phận của bố mình khi đến Pháp. Không ngờ, từ đó tới hai mươi năm sau, những số phận di dân và lát cắt cuộc đời họ vẫn tiếp tục tìm đến Clément; anh cảm thấy mình có trách nhiệm “phải ghi lại ký ức” để chúng không phai nhạt đi, để những người “lính thợ”, “chân đăng”, cộng đồng người di cư có cơ hội được cất lên tiếng nói. Trong quá trình đó, anh cũng trở nên gắn bó hơn với văn hóa Việt Nam.
Theo nhà nghiên cứu văn học Lê Nguyên Long, truyện tranh hay còn gọi là tiểu thuyết hình họa (graphic novel) đang được rất nhiều tác giả trẻ của văn học di dân chọn làm hình thức sáng tác. Văn học di dân thường tập trung vào những thân phận người di cư bị gạt ra ngoài lề của xã hội. Việc sử dụng hình họa giúp chủ đề này bớt nặng nề hơn một chút, mềm mại và dễ tiếp cận hơn. Màu sắc của hình họa phát huy tác dụng trong việc khắc họa màu da và sự phân biệt chủng tộc; về trở ngại ngôn ngữ mà người di dân thường gặp phải, hình ảnh cũng giúp biểu đạt hoàn cảnh ấy tốt hơn. Vì vậy, tiểu thuyết hình họa là cách rất hay để giúp những người di dân – bản thân họ là một cộng đồng thiểu số, được cất lên tiếng nói của mình, đúng như tác giả Clément Baloup vừa nói.
Tùy viên Văn hóa – Phó Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam, ông Frank Bolgiani, cảm thấy rất tự hào khi hai cuốn “Lính thợ” và “Chân đăng” được ra mắt, đây chính là kết quả của một dự án lớn mà Viện Pháp đã triển khai trong suốt vài năm qua. Ông cảm thấy tác giả Clément Baloup luôn quan tâm sâu sắc đến lịch sử Việt Nam và những số phận bị chia cắt với Việt Nam vì hoàn cảnh chiến tranh hay cá nhân. Các tác phẩm của anh từng được giảng dạy tại Đại học Harvard (Mỹ) và Đại học Melbourne (Úc). Anh cũng sẽ tham gia hướng dẫn trong “Lớp đào tạo kĩ năng sáng tác truyện tranh” được tổ chức tại NXB Kim Đồng vào tháng 5 năm 2025.
