Là một nhà thơ, nhưng hơn thế, những sáng kiến kết nối những cây viết trên toàn cầu đến với Uzbekistan của A’zam Obidov trong thời gian qua đã minh chứng anh là một trong những nhà lãnh đạo tinh thần của thế giới đa cực.
Hãy cùng trao đổi thẳng thắn với nhà thơ A’zam Obidov về thơ, văn hóa và tự do… Nhà thơ có thể làm gì cho một thế giới tốt đẹp hơn…
1. Ông đảm nhận nhiều vai trò như nhà thơ, dịch giả, cố vấn văn hóa và nhà hoạt động xã hội. Mục tiêu cốt lõi nào dẫn dắt hành trình sáng tạo của ông, và nó định hình nghệ thuật của ông như thế nào?
Trọng tâm trong hành trình sáng tạo của tôi là khát vọng kết nối những thế giới đa dạng thông qua sức mạnh của ngôn từ, nhằm thúc đẩy sự thấu hiểu và đồng cảm giữa các nền văn hóa. Tôi tin tưởng sâu sắc rằng văn học và nghệ thuật có khả năng hàn gắn, kết nối và gắn kết con người từ những bối cảnh khác nhau. Thông qua thơ ca, dịch thuật và công tác tư vấn văn hóa, tôi cố gắng phản ánh vẻ đẹp của di sản phong phú của Uzbekistan, đồng thời tôn vinh bức tranh rộng lớn của trải nghiệm nhân loại. Công việc của tôi được thúc đẩy bởi cam kết hướng đến hòa bình, đối thoại và khám phá những câu chuyện chung kết nối chúng ta.
Những năm gần đây, tôi tập trung viết về cuộc sống ở Uzbekistan, thường đề cập đến các chủ đề như bất công, tham nhũng và sự vô minh. Với sự lãnh đạo mới, tôi đã kỳ vọng vào những cơ hội rộng mở hơn, nhiều tự do hơn và sự tiến bộ. Mặc dù thoạt nhìn có vẻ “bình thường”, nhưng rõ ràng là chúng tôi vẫn cần những cải cách đáng kể, đặc biệt trong hệ thống chính trị và văn hóa. Chúng tôi cần nhiều sự độc lập hơn, không gian cho những dự án sáng tạo tự do hơn, và tập trung mạnh mẽ hơn vào đổi mới văn hóa ngay lúc này.
2. Trong các tác phẩm của mình, ông thể hiện những giấc mơ và tầm nhìn sống động. Mong ước lớn nhất của ông đối với tương lai của văn học và giao lưu văn hóa là gì, và ông hy vọng đóng góp của mình sẽ giúp hiện thực hóa điều đó ra sao?
Tôi mong ước văn học tiếp tục là một phương tiện mạnh mẽ để kết nối và thúc đẩy sự thấu hiểu lẫn nhau. Trong một thế giới ngày càng phân mảnh, văn học có tiềm năng trở thành một lực lượng thống nhất—giúp chúng ta trao đổi những câu chuyện, truyền thống và giá trị, từ đó tạo ra một không gian chung để tôn vinh vẻ đẹp trong các nền văn hóa của nhau.
Tác phẩm của tôi không chỉ đơn thuần là dịch ngôn ngữ, mà còn truyền tải cảm xúc và trải nghiệm sống qua biên giới, nuôi dưỡng sự gắn kết sâu sắc hơn giữa độc giả ở khắp nơi. Thông qua các hoạt động giao lưu quốc tế và hợp tác văn hóa, tôi mong muốn đảm bảo rằng Uzbekistan—quê hương yêu dấu của tôi—vẫn là một phần quan trọng trong đối thoại văn học toàn cầu. Tôi hy vọng thơ ca và những sáng kiến sáng tạo của mình có thể khơi gợi những cuộc trò chuyện, khuyến khích độc giả khám phá những thế giới chưa quen thuộc, hiểu nhau rõ hơn và nhận ra sự gắn kết chung của nhân loại.
3. Nhìn lại sự nghiệp của mình—đã xuất bản hơn 10 cuốn sách và tham gia nhiều lễ hội quốc tế—những khoảnh khắc hay thử thách nào đã định hình sâu sắc nhất con đường của ông với tư cách là một nhà thơ?
Hành trình thơ ca của tôi được định hình bởi nhiều khoảnh khắc quan trọng, phần lớn bắt nguồn từ mong muốn giới thiệu truyền thống văn học phong phú của Uzbekistan ra thế giới. Một trong những khoảnh khắc đáng nhớ nhất là khi tôi xuất bản cuốn sách đầu tiên, đánh dấu sự khởi đầu của một cam kết suốt đời với việc viết lách. Cuốn sách đó đã mở ra cánh cửa cho sự phát triển cá nhân và các kết nối toàn cầu, củng cố niềm tin rằng thơ ca có thể vượt qua biên giới.
Tuy nhiên, hành trình này không thiếu thách thức. Trong thời đại kỹ thuật số, xuất bản một cuốn sách dễ dàng hơn bao giờ hết—chỉ cần đăng tải trực tuyến và chia sẻ liên kết. Nhưng đôi khi tôi cảm thấy như các nhà thơ chủ yếu chỉ viết cho nhau, và các nhà văn chỉ đọc tác phẩm của nhau, trong khi công chúng rộng lớn lại ít quan tâm hơn. Sự hỗ trợ và cảm hứng từ bên ngoài mà từng tồn tại nay dường như không còn rõ ràng. Dẫu vậy, có thể tôi đã nhầm lẫn về điều này.
Rào cản ngôn ngữ và văn hóa cũng là những thách thức lớn, nhưng tôi luôn kiên trì tìm cách truyền tải thế giới nội tâm của mình đến độc giả toàn cầu. Việc tham gia các lễ hội quốc tế là một cột mốc quan trọng khác, vì nó giúp tôi kết nối với các nhà thơ và nghệ sĩ từ nhiều nền văn hóa. Những cuộc gặp gỡ này củng cố cam kết của tôi với giao lưu văn hóa và nhắc nhở rằng, dù xuất thân từ đâu, mỗi người đều có điều quý giá để chia sẻ.
Trong suốt sự nghiệp, tôi đã học nhiều ngôn ngữ nước ngoài và đi khắp thế giới để đại diện cho văn học Uzbekistan. Nhiều lần, tôi được hỏi liệu Uzbekistan có các chương trình văn học quốc tế giống như những chương trình mà tôi tham gia hay không. Thật đáng buồn khi câu trả lời là không. Có lẽ tôi là một trong số ít các tác giả Uzbekistan tích cực tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa, và dù đã xuất bản nhiều sách, bao gồm cả sách dịch, tôi không thuộc Hội Nhà văn do chính phủ hỗ trợ. Tôi tìm kiếm sự độc lập và những cộng đồng sáng tạo tự do hơn. Tôi cũng là thành viên của mạng lưới Poets of the Planet (POP) và mơ ước một ngày nào đó sẽ thành lập PEN-Uzbekistan.
4. Chương trình lưu trú sáng tác của ông dành cho các nhà văn và nghệ sĩ nước ngoài tại Uzbekistan là một sáng kiến độc đáo. Sứ mệnh của chương trình này là gì, và ông nhìn nhận nó đóng góp thế nào vào hòa bình cũng như đối thoại văn hóa toàn cầu?
Năm 2004, tôi vinh dự trở thành nhà văn Uzbekistan đầu tiên tham gia Chương trình Nhà văn Quốc tế Iowa tại Hoa Kỳ. Từ đó, tôi đã ấp ủ giấc mơ xây dựng một chương trình tương tự tại Uzbekistan. Mặc dù phải đối mặt với nhiều rào cản pháp lý, tôi đã thành lập chương trình lưu trú sáng tác nhỏ của mình vào năm 2018, bắt đầu với ba nhà văn từ Bulgaria. Chỉ trong hai năm, chúng tôi đã đón tiếp hơn 70 nghệ sĩ từ năm châu lục. Dù chương trình còn khiêm tốn, nhưng thành công của nó chứng minh rằng nhu cầu về những cơ hội như vậy là rất lớn.
Uzbekistan vẫn chưa có các lễ hội văn học chính thức, PEN-Uzbekistan hay các tổ chức văn học độc lập, và nhiều tác giả Uzbekistan vẫn chưa được biết đến rộng rãi trên thế giới. Việc thiếu hụt khả năng ngoại ngữ và sự quan tâm đến giao lưu văn hóa là một phần nguyên nhân. Không có thành phố nào của Uzbekistan nằm trong danh sách “Thành phố Văn học” của UNESCO, và sách của các tác giả cổ điển như Alisher Navoiy hiếm khi xuất hiện trong các nhà sách hoặc thư viện nước ngoài. Chương trình lưu trú của tôi hướng đến việc thay đổi điều này bằng cách tạo ra một không gian để các nhà văn và nghệ sĩ từ khắp nơi trên thế giới cùng sinh sống, làm việc và chia sẻ ý tưởng trong môi trường hòa bình, tôn trọng lẫn nhau.
Dù không nhận được sự hỗ trợ từ chính phủ, chúng tôi vẫn kiên trì với sứ mệnh này, bởi tôi tin rằng những kết nối trực tiếp giữa con người với con người quan trọng hơn bao giờ hết. Giấc mơ lớn nhất của tôi là xây dựng một Ngôi nhà Sáng tạo Quốc tế—một không gian nơi các nghệ sĩ, nhà văn và dịch giả trên toàn cầu có thể cùng nhau sống, làm việc và hợp tác để trao lại một thế giới tốt đẹp hơn cho thế hệ sau.
Kiều Bích Hậu
(Thực hiện)
