Nguyễn Ngọc Phan
Viết đảo ngược từ có lẽ xuất hiện đã lâu. Từ lúc chữ quốc ngữ còn rất trẻ. Cách nay hàng trăm năm, để diễn đạt cuộc sống tù túng, quanh quẩn, tẻ nhạt của cô Kiều, cụ Nguyễn Du từng viết: Nay hoàng hôn đã lại mai hôn hoàng. Trên tuần báo Văn Nghệ, nhân kỷ niệm 75 năm ra số đầu tiên, in truyện được giải cuộc thi truyện ngắn năm 1967 có câu: “…không nói được hết những ý nghĩa nấu nung. (Thông thường người ta dùng từ nung nấu). Vậy là từ “nung nấu” bị đảo tính đến nay cũng đã hơn nửa thế kỷ… Tuy nhiên trước nay ít người để ý. Vì hiện tượng này họa hoằn mới bắt gặp. Nhưng mấy năm gần đây, trường hợp viết đảo từ xuất hiện tràn lan và ngày một tùy tiện.
Những từ ngữ vốn dĩ rất quen thuộc từ bao đời, cả trong ngôn ngữ viết và trong giao tiếp hàng ngày, nay bỗng dưng bị người ta viết đảo ngược. Nhà văn, nhà báo đua nhau viết ngược từ. Cứ như cái mốt thời thượng. Thậm chí có cả những nhà lý luận phê bình văn học cũng viết đảo ngược từ một cách tùy tiện. Vô hình trung làm méo mó ngôn ngữ Việt, làm mất đi sự trong sáng của tiếng Việt.
Đầu tiên là trong thơ. Những dẫn chứng sau trích ra từ các bài thơ trên báo và trong các tập thơ:
– Ngã vào nàng cúc dịu dàng xuyến xao
– Bao năm rồi lòng ta hằng nhung nhớ
– Ta như đứa trẻ cút côi ngồi chờ trông quà mẹ
– Xin được thứ tha đôi phần
………………..
Thơ thì bảo vì lý do vần điệu đã đành, nhưng ngay ở lĩnh vực văn xuôi- truyện ngắn, truyện dài, tiểu thuyết; đến sách, báo lý luận phê bình với chức năng uốn nắn, hướng dẫn việc sử dụng ngôn ngữ cũng viết từ đảo ngược! Có khi chỉ một trang báo hoặc một trang tiểu thuyết (xuất bản mấy năm gần đây), cũng có đến ba, bốn chỗ Viết từ đảo ngược.
Công bằng mà nói, có trường hợp đảo ngược từ như câu thơ của cụ Nguyễn Du trong Truyện Kiều là rất hay. Đảo thế là rất tài tình. Và thực ra cũng dễ hiểu. Vì ở đầu câu đã có “Nay hoàng hôn”, chứ không phải tự dưng cụ viết “hôn hoàng” một cách đột ngột, khó hiểu. Còn nhiều trường hợp rất khó chấp nhận như đã dẫn ở trên, hoặc như: Bà vội vàng ôm cháu dấu yêu ơi. Thốt thưa với gió rằng mây….
Vì khuôn khổ trang báo, vì lẽ tế nhị, người viết bài này không nêu đích danh tên tác giả, tác phẩm hoặc tờ báo nào mà chỉ trích dẫn câu có từ đảo ngược cẩu thả: Mở cửa khỏa khuây. Bị lấp khuất sau. Không ngàng ngó gì đến. Nhiều cạnh khía khác nhau…
Thông thường khi nêu một vấn đề, chỉ cần đưa ra vài dẫn chứng. Nhưng trường hợp này phải có nhiều ví dụ nhặt từ trong sách, báo mấy năm gần đây để thấy mức độ trầm trọng của việc viết đảo ngược từ. Nào, Số phận cực cùng. Nào, Một đêm say lúy túy. Nào, Làm ăn bài bản, lang lớp hơn. Nào, Trong cõi vô hư…
Dòng sông xiết chảy. Chảy xiết là chảy mạnh. Không thể nói hoặc viết: Mạnh chảy được. “Chảy” là động từ. “Xiết” là tính từ. Chảy xiết để phân biệt với chảy xuôi, chảy lững lờ, chảy từ từ… Tuổi tên tô đẹp non sông. – Có tên rồi mới nói đến tuổi chứ! Vùi xác thân vĩnh viễn nơi này. Thân rồi mới đến xác. Có thân mới có xác. Anh đớn đau nhìn thấy. Đau mới là từ chính, đớn chỉ là từ phụ…
Không chỉ truyện và tiểu thuyết, mà trong bút ký, phóng sự, tản văn cũng nhan nhản cụm từ đảo ngược: Làm con người lắng lo. Không một đỡ nâng. Tình yêu là thứ mà càng giấu che. Nếu ủi an nữa. Thích cái đo đắn. Phận số con người. Của một khách du. Đàn ông là để cho phụ nữ tựa nương. Yêu cái vía hồn người viết…
Có những cây bút lão thành trong làng văn, làng báo cũng bị cuốn vào cách viết đảo ngược từ: Cần được khai triển; Khi lòng con nặng tính toan; Những vất vả toan lo.
Có trường hợp một câu văn ngắn mà có tới hai chỗ đảo ngược từ không hợp lý: Chị là bản nguyên và cô ấy là một tác phẩm phỏng mô. Một danh thơm cợt trêu của tạo hóa đau đáu nỗi âu lo.
Có trường hợp vừa khó đọc, vừa nghịch tai: Một hợp tập văn bản. Rói tươi hoa Phượng. Hắn tỏ ra bỉ khinh.
Hầu như mở tờ tuần báo nào cũng thấy có cụm từ bị đảo ngược: Khi anh từ tạ, cúi xuống chào. Biện bầy trên mặt bàn.
Nếu có ai đó khai sinh ra một từ đảo ngược thì y như rằng ít lâu sau có người học luôn. Ví dụ trong một bài lý luận phê bình có câu: “….chính là ánh phản sâu sắc nhất”. Lập tức tuần sau có người viết: “Ánh phản một nền văn minh đã có tự bao đời”. Thế rồi liên tiếp báo khác có người a dua:
“Những hiện vật tìm thấy ánh phản nơi đây đã từng có nền văn minh khá sớm”. “Những quan hệ tình cảm muôn màu sắc ánh phản đời sống tâm hồn con người….”. Thật là ngô nghê, vô lý, phản cảm.
Qua những dẫn chứng trên đủ thấy việc viết đảo ngược từ rất tùy tiện. Đã đến lúc phải dóng lên hồi chuông cảnh báo. Dư luận bạn đọc và không ít người sáng tác, những người viết theo lối truyền thống rất khó chịu, nhiều khi đang đọc phải dừng lại, phải lắc đầu với lối viết đảo ngược từ như thế.
Mong rằng những người cầm bút – các nhà văn, nhà báo trước khi viết đảo ngược cụm từ nào hãy thận trọng. Xem có cần thiết không? Đảo ngược như thế nó có giúp ích gì cho câu văn thêm ấn tượng. Nếu không, thì kiên quyết không sử dụng từ đảo ngược bừa bãi.
Ngôn ngữ là thể hiện đời sống tinh thần của con người, là một khía cạnh đại diện cho văn hóa của một đất nước, một dân tộc. Xin đừng bóp méo ngôn ngữ.
Nhà văn, nhà báo là người có trọng trách giữ gìn sự trong sáng của ngôn ngữ. Là người hướng dẫn dư luận, hướng dẫn bạn đọc dùng từ sao cho đúng, lại càng không thể viết đảo ngược từ tùy tiện.
