• Đọc theo cách của bạn
  • Bàn tròn & Chuyên đề
  • Không Gian Văn Học Số
Tạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt nam
Sign In
  • TRANG CHỦ
  • NHÀ VĂN & CUỘC SỐNG
    • Chân Dung Cuộc Sống
    • Đối Thoại Với Cuộc Sống
    • Nhà Văn Với Nhà Trường
  • NHÀ VĂN
    • Góc Nhìn Nhà Văn
    • Tác Giả Mới
    • Không Gian Văn Học Số
  • VĂN THƠ TRĂM MIỀN
    VĂN THƠ TRĂM MIỀN
    Show More
    Top News
    HỢP ĐỒNG HÔN NHÂN
    1 Tháng 8, 2024
    Thơ Nam Thanh
    29 Tháng 8, 2024
    Truyện ngắn Trần Thị Hồng Anh
    18 Tháng 3, 2025
    Latest News
    Thơ thiếu nhi Huyền Nhung
    28 Tháng 5, 2025
    Thơ Lý Hữu Lương
    28 Tháng 5, 2025
    Thơ Nguyễn Đức Toàn
    28 Tháng 5, 2025
    Truyện ngắn Viên Nguyệt Ái
    12 Tháng 5, 2025
  • TIN VẮN HỘI NHÀ VĂN
    TIN VẮN HỘI NHÀ VĂNShow More
    Nhà văn Khuất Quang Thụy qua đời

    Nhà văn Khuất Quang Thụy qua đời chiều 5/3, sau thời gian…

    3 Min Read
    Ngày Thơ Việt Nam lần thứ 23: “Tổ quốc bay lên” tổ chức ở Hoa Lư – Ninh Bình

    Ngày Thơ Việt Nam lần thứ 23 mang chủ đề “Tổ quốc…

    7 Min Read
    Nhìn lại quá trình công tác văn học của Hội Nhà văn Việt Nam năm 2024

    Ngày 12/12/2024, tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam đã diễn…

    12 Min Read
    Khai mạc Kỳ họp thứ IX Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam

    Tagline

    3 Min Read
    Tiểu thuyết Việt Nam
    Toạ đàm thảo luận sách: TIỂU THUYẾT VIỆT NAM HIỆN ĐẠI 1925 – 1945: KHAI SINH VÀ TIẾN TRÌNH

    Viện Pháp tại Hà Nội và Nhà xuất bản Tri thức xin…

    9 Min Read
  • BẠN ĐỌC & LIÊN HỆ
Reading: VĂN HÓA LÀNG VÙNG ĐẤT TỔ
Share
Tạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt namTạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt nam
Font ResizerAa
Tìm kiếm
  • TRANG CHỦ
  • NHÀ VĂN & CUỘC SỐNG
    • Chân Dung Cuộc Sống
    • Đối Thoại Với Cuộc Sống
    • Nhà Văn Với Nhà Trường
  • NHÀ VĂN
    • Góc Nhìn Nhà Văn
    • Tác Giả Mới
    • Không Gian Văn Học Số
  • VĂN THƠ TRĂM MIỀN
  • TIN VẮN HỘI NHÀ VĂN
  • BẠN ĐỌC & LIÊN HỆ
Have an existing account? Sign In
Follow US
© 2024 Hội nhà Văn Việt nam I✦I Hợp tác & phát triển bởi VietNet Ltd
Tạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt nam > Blog > NHÀ VĂN > Góc Nhìn Nhà Văn > VĂN HÓA LÀNG VÙNG ĐẤT TỔ
Góc Nhìn Nhà Văn

VĂN HÓA LÀNG VÙNG ĐẤT TỔ

Kiều Bích Hậu
Last updated: 29 Tháng mười một, 2023 8:17 sáng
Kiều Bích Hậu
Share
SHARE

NGUYỄN HỮU NHÀN

Văn hóa làng là bản sắc riêng của mỗi làng với những đặc điểm mang tính truyền thống từ ăn, ở, đi lại, đến cách tổ chức, những quy ước, lối ứng xử, phong tục, tập quán, tín ngưỡng tâm lý của mọi thành viên trong cộng đồng làng. Văn hóa làng chính là văn hóa Việt Nam xét từ đơn vị làng,  là cơ sở của văn hóa nước. Nói đến làng văn hóa là nói đến các tiêu chí, chuẩn mực về văn hóa cho một làng. Vì vậy một làng mới lập, tuy không có văn hóa làng truyền thống cũng vẫn xây dựng được làng văn hóa. 

Các làng ở Phú Thọ cũng như ở đồng bằng, trung du Bắc Bộ dù ở liền kề nhau nhưng đất đai nhiều ít khác nhau, nghề phụ cũng khác nhau. Mỗi làng lại thờ những Thành hoàng riêng. Làng này giàu, làng kia nghèo, làng này lắm người học cao,  làm quan to, làng kia ít học, lép vế… Do vậy mỗi làng có một bản sắc văn hóa riêng. Nói rộng ra, văn hóa  làng ở Thái Bình, Hưng Yên, Tuyên Quang, Yên Bái… ắt phải có nhiều nét khác với văn hóa làng ở Phú Thọ. Phú Thọ là vùng thềm trước núi, nơi mà con người thượng cổ đã cư  trú từ hàng vạn năm trước (di chỉ  Sơn Vi). Đến hậu kỳ đồ đá mới, đồng thau cho đến tận bây giờ con người vẫn ở đây. Khi xưa một bộ phận dân cư Việt cổ đã tiến xuống  vùng đồng bằng sông Hồng để định cư trồng lúa nước. Một bộ phận khác vẫn ở lại vùng đất cổ này. Tuy theo truyền thuyết, Phú Thọ là nơi ra đời Nhà nước Văn Lang nhưng  sau đó làng ở Phú Thọ không phát triển mạnh bằng các làng vùng đồng bằng. Tuy là kinh đô Phong Châu nhưng vùng này về sau vẫn là miền sơn cước, đất rộng, người thưa, sản  vật lắm. So với nhiều vùng khác, Phú Thọ là vùng đất giàu có, đầm  hồ sông ngòi nhiều thủy sản, rừng nguyên sinh lâm sản phong phú. Với hoàn cảnh ấy đã tạo nên cho con người ở đây tính cách an phận thủ thường. Đất rộng người thưa, Phú Thọ là vùng đất “ngụ cư” lý tưởng cho người dân ở các tỉnh miền xuôi đi tha hương cầu thực, hoặc do nạn giặc giã hoặc do sinh nhai… Phú Thọ vì thế là nơi tập trung dân “ngụ cư”. Ở Việt Trì có ngôi đình cổ xây dựng từ thời Tiền Lê nhưng hầu hết các dòng họ ở làng này còn gia phả  chứng minh tổ tiên họ đều từ các tỉnh dưới xuôi di cư lên. Phần nhiều là người ở Thanh Hóa, Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên, Sơn Tây đến, ít có người từ Hòa Bình, Thái  Nguyên sang. Ngụ cư lâu thì thành dân chính cư. Người “ngụ cư” đều phải trải qua nạn “ma cũ bắt nạt ma mới” nên tính cách không đơn giản. Do luôn phải che chắn đối phó với hoàn cảnh, với dân bản xứ nên họ buộc phải co vào để thủ thế. Con người một mặt phải dựa vào cộng đồng mới trụ vững với thiên tai giặc giã, một mặt lại đối phó với cộng  đồng. Với người nông dân Phú Thọ xưa tư tưởng nặng nề hơn các nơi  khác vì họ phần đông đều phải qua cảnh “ngụ cư” để sau nhiều năm, nhiều đời mới trở thành dân chính  cư. Tính cách người “ngụ cư” được ăn sâu thành đặc điểm riêng, bản sắc  riêng của con người Phú Thọ. 

Theo thống kê từ năm 1903 thì tỉnh Phú Thọ có 459 làng. Xa xưa  làng gọi là Kẻ, mỗi địa danh làng cổ có một âm tiết thuần Việt. Như: Kẻ Mơ, Kẻ Máy, Kẻ Rền, Kẻ Dài, Kẻ  Chen, v.v…  

Trong tiến trình phát triển làng Việt, khi Trung ương đã với tay  xuống xã, thôn thì Kẻ chỉ còn là tên phụ. Trong sổ bộ của Nhà nước đã  ghi tên chữ như: Kẻ Máy gọi là Cao Mại, Kẻ Á là Bản Nguyên, Kẻ Rền là Dục Mỹ, Kẻ Cài là Kinh Kệ, Kẻ Chen là Tứ Mỹ, v.v…  

Phần lớn mỗi làng (chữ Nôm,  đơn vị tụ cư nhỏ nhất, khép kín mọi mặt) cũng là một xã (chữ Hán, là đơn vị hành chính nhỏ nhất – Xã lên tổng, huyện hoặc châu, phủ rồi lên tỉnh và Trung ương). Cũng có khi một xã được tổ chức gồm có hai, ba làng như xã Hy Cương xa xưa gồm có làng Vi và làng Trẹo. Xã Vụ Cầu có làng Vụ Cầu và làng Thổ Khối. Khi vài làng tổ chức thành một xã thì các làng đó gọi là thôn.  Thông thường một xã có nhiều thôn hoặc nhiều xóm. Cũng có trường hợp một làng truyền thống lại chia  tách ra thành nhiều xã như Kẻ Gáp (tên chữ là Thạch Gáp) được chia thành 4 xã, 4 dân, gồm: Thạch Cáp, Hùng Lãm, Chân Vĩ, Đông Thịnh. Làng Tứ Mỹ hay xã Tứ Mỹ có một thời người ta cũng xin “giải quy” lập thêm một xã mới gọi là xã Thịnh Mỹ. Khi ấy một làng có 2 xã. Vốn cùng một làng, cùng thờ chung một vị thần nên dù có chia tách thì việc thờ cúng vẫn được các dân trong 2 xã hiệp thương với nhau để duy trì tiệc tùng cầu tế. Với người Việt Nam thì làng mới quan trọng, nó đi vào tình cảm, vào cõi thiêng liêng của  mỗi con người, dân ta thường gắn  mọi cái vào với làng: đường làng, chợ làng, trường làng, già làng, gái  làng, trai làng, đình làng, miếu làng  v.v… Ta cũng chỉ nói “Làng – Nước”  chứ không ai nói “Làng – Huyện”,  “Làng – Tỉnh”. Do vậy chỉ có văn hóa làng, văn hóa dân tộc mà không  có văn hóa tỉnh, văn hóa huyện…  

Hầu hết các làng ở Phú Thọ lúc đầu là điểm tụ cư của những người cùng huyết thống hoặc liên quan huyết thống. Về sau làng đông dần lên, có nhiều họ khác nhau cùng cư  trú. Làng nào cũng chia ra các giáp là  tổ chức của nam giới ở trong làng từ ẵm ngửa trở lên. Giáp quản lý 3 hạng  người: Tỉ ấu là trẻ con đến 18 tuổi; Tráng đinh gồm những người từ 18  tuổi trở lên, là lực lượng chính có trách nhiệm với làng, với nước như  đi tuần phiên, phục vụ lễ hội ở làng,  phục vụ ma chay… đi phu phen tạp  dịch, đi lính, đóng sưu, đóng thuế; Hạng lão gồm những người từ 50 tuổi trở lên. Có làng quy định tuổi  lão từ 49 tuổi. Cũng có làng do tuổi thọ cao, phải 60 tuổi mới được lên hàng lão. Người được lên hàng lão được miễn mọi phu phen tạp dịch, lính tráng. 

Lúc đầu Giáp được chia theo họ, mỗi họ là một Giáp. Ở làng Chương Xá (Sông Thao) có họ Đỗ đến ở trước nên gọi là Giáp Cả. Họ Trần đến sau gọi là Giáp Hai. Họ Phùng  đến cuối gọi là Giáp Ba. Làng Dậu  Dương (Yển Khê) cũng được chia giáp theo họ. Khi giáp được chia theo họ thì họ nào cũng có nhà từ đường thờ tổ họ nhưng lại có một đình riêng, gọi là đình giáp để thờ thần hoàng. Ngày tiệc của làng, các giáp rước thần ra đình công đồng (đình làng) để tế lễ. Làng Tứ Mỹ cũng có 5 đình giáp. Làng Thanh Nga có 3 đình giáp, v.v…  

Về sau làng đông người lên, người các họ ở xen kẽ, giáp lại thành một thiết chế trong tổ chức của làng xã truyền thống nên có sự trộn lẫn người của các họ. Khi ấy tên giáp không gọi là giáp Nhất, giáp Nhì hay giáp Cả, giáp Hai… mà gọi theo phương hướng: Đông, Đoài, Nam Bắc, Thượng, Hạ, v.v…  

Về tổ chức hành chính làng xã cổ  truyền, ta thấy khi xưa không có một viên kỳ mục nào được quyền hành  động độc đoán ngoài sự kiểm soát  của hội đồng kỳ mục. Hội đồng  ấy gồm những quan chức của Nhà nước (quan văn, quan võ) về nghỉ hưu và gồm những viên chánh phó Tổng, chánh phó Lý cựu (đã nghỉ) và những kỳ hào, kỳ dịch đương  chức như chánh phó Hội, chánh phó Lý. Hội đồng này là cơ quan  tối cao ở làng xã. Họ quyết định mọi việc từ sửa chữa đình chùa, xây trường học đến bổ bán sưu, thuế, phu phen, cử người đi lính, v.v…  Hội đồng này có quyền bỏ phiếu  bầu chánh phó lý, chánh phó tổng và nghị viện hàng tỉnh. Trực tiếp làm việc với dân với quan trên là  hội đồng lý dịch gồm Lý trưởng, 1 hoặc 2 phó Lý, giúp việc họ có các thư ký hộ lại, quản bạ, quản xã. Hội đồng Lý dịch làm việc dưới sự kiểm soát của hội đồng kỳ mục. Đứng đầu hội đồng kỳ mục là tiên chỉ và thứ chỉ, những người có phẩm hàm cao nhất ở làng. Sau này các làng còn hội đồng Tộc biểu (đại biểu của các dòng họ). Mỗi họ cử một  hoặc một số người được quy định theo tỷ lệ họ to, họ bé, gồm những người có của, có thế lực ở trong  dòng họ vào hội đồng Tộc biểu để khởi thảo bàn bạc việc làng, trình lên để hội đồng kỳ mục phê chuẩn thành nghị quyết chung. Hội đồng Tộc biểu bầu ra những người phụ trách là chánh hội và phó hội. Các ông chánh, phó hội đương và cựu đều có chân trong hội đồng kỳ  mục, là cơ quan cao nhất của làng xã. Các ông biểu do họ cử ra nên có trách nhiệm cùng với lý dịch đôn đốc sưu thuế, phu phen, tạp dịch và gọi người trong họ của mình đi lính cho Nhà nước. Nhà nước Trung ương thông qua tộc biểu đã nêu cao vai trò tự quản ở các làng xã truyền thống, do vậy tôn ti trật tự, lệ luật của Nhà nước được thực hiện một cách tự nguyện hơn đối với mỗi thành viên cộng đồng làng. Ở đây chứa đựng âm mưu dùng người Việt trị người Việt mà thâm độc hơn dùng họ tộc cai trị lẫn nhau của chế độ thực dân phong kiến. Trong làng còn tổ chức các  phường hội cổ truyền. Những người cùng làm một nghề đều vào một  phường nghề để tổ chức sản xuất, tổ chức cầu tế tổ nghề. Những người theo văn học thì vào hội Tư Văn để cầu tế Khổng Tử và Tiên Hiền. Những người theo nghề võ thì vào  hội tư võ hoặc hội Bản Binh. Người cùng học một thầy thì vào một hội đồng môn. Những người cùng tuổi vào hội đồng tuế với nhau. Người xưa rất chú trọng đến các tổ chức  phường, hội. Nhờ có phường hội mà các thành viên càng gắn bó với quê hương làng xã của mình. Ngày xưa khi cần tiền xây đình, làm trường học… các làng có lệ bán ngôi lấy tiền. Các ngôi có vị trí cao trong các chiếu lễ, chiếu cỗ ở chốn đình trung, ở hàng giáp và mọi cuộc ăn uống trong dân trong làng. Người  có tuổi, có chức sắc và người mua  ngôi cao mới có thể được tham gia tế lễ, có vai vế trong làng, vì vậy mới  có câu “một miếng ngoài làng bằng một sàng xó bếp”. Lệ tổ chức các  làng quy định rất rõ vị trí ngôi thứ  chỗ ngồi cho mọi hạng người, hạng tuổi ở trong làng. Làng nào cũng  trọng tuổi, trọng tước và trọng bằng. Lý trưởng cựu (hưu) được ngồi trên  lý trưởng đương. Lão 80 tuổi ngồi  chiếu nhất cùng Tiên chỉ và người  đỗ Tiến sĩ hoặc cống, cử nhân. Ngay thời Nguyễn, Vua Tự Đức đã có chỉ dụ về việc ngồi họp, ăn uống ở đình, lý trưởng chỉ được ngồi ở gian phải với dân đinh. Gian giữa, gian trái dành cho lão hạng, người đỗ đạt và đàn anh trong làng. Thời phong kiến  rất chú ý kế thừa truyền thống tôn ti của dân tộc. Tôn ti trật tự là sản phẩm của văn hóa nông nghiệp lúa nước,  một thời ta tưởng là tàn dư của chế độ phong kiến nên bài trừ tràn lan làm suy giảm đi truyền thống kỷ cương lệ làng phép nước của toàn xã hội. 

Tổ chức làng xã theo xóm, dòng họ, phe, giáp, phường hội ngôi thứ và chức sắc, chức dịch gắn với các lệ khao vọng tuy lãng phí tốn kém nhưng lại nêu cao lòng tự trọng và  nêu cao tôn ti trật tự, đảm bảo sự bình đẳng, bình yên của các thành  viên trong làng xã cổ truyền. Nhờ có các thiết chế tổ chức làng xã tự  quản, tự nguyện mà làng Việt Nam  đã bảo vệ che chở cho từng thành viên trong cộng đồng của mình khỏi bị trở thành nô lệ cho bất kỳ một tay chủ nô nào. Nhờ có tổ chức cộng  đồng làng xã tự quản ấy mà lịch sử  Việt Nam đã không phát triển qua  giai đoạn chiếm hữu nô lệ như ở các quốc gia phương Bắc khác. Nhờ có văn hóa làng được giữ vững mà văn hóa dân tộc được bảo tồn. Lịch sử  đã trải qua nhiều thăng trầm nhưng  làng vẫn luôn bền chặt. Vì còn làng (văn hóa làng) cho nên đến một lúc nào đó dân ta lại giành được nền  độc lập cho quốc gia. Bằng chứng là khi xưa Mã Viện từng đưa người Tàu sang ở chen vào các làng Việt  với động cơ đồng hóa dân ta, nhưng kết quả, đám dân Mã Lưu ấy ở lẫn  dân Việt lâu lại bị thuần phong mỹ tục của các làng Việt thuần hóa. Ở Phú Thọ cách đây không lâu vẫn còn có khá nhiều gia đình người nước  ngoài ở len lỏi trong các làng của ta. Họ không hề mảy may thay đổi  được phong tục tập quán của làng Việt. Ngược lại còn bị văn hóa làng Việt thuần hóa. 

N.H.N

Share This Article
Twitter Email Copy Link Print
Previous Article THÀNH PHỐ MIỀN MIÊN
Next Article Nguyễn Trí – giải Nhất tiểu thuyết 2023
Leave a comment

Để lại một bình luận Hủy

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Bài nổi bật

Thơ Lý Hữu Lương

Lý Hữu Lương sinh năm 1988 tại Kiên Thành – Trấn Yên – Yên Bái, dân tộc Dao. Hiện anh…

By Đường Uyên 6 Min Read
Tác phẩm của Maria Filipova-Hadzhi, Bulgaria

Nữ tác giả Maria Filipova-Hadzhi sinh năm 1954 tại làng Sitovo…

17 Min Read
Thơ tác giả Siyoung Doung (Hàn Quốc)

Nhà thơ, Tiến sĩ Siyoung Doung tốt nghiệp Khoa Ngôn ngữ và…

16 Min Read

Tác giả

Võ Thị Xuân Hà 1 Article
Nhà văn Võ Thị Xuân Hà sinh tại Hà Nội.…
Sao Khuê 3 Articles
Chia sẻ một chút thông tin về bạn. Những thông…

Ý kiến

Thơ thiếu nhi Huyền Nhung

Tác giả Huyền Nhung tên thật là Trần thị nhung…

28 Tháng 5, 2025

Thơ Lý Hữu Lương

Lý Hữu Lương sinh năm 1988…

28 Tháng 5, 2025

Thơ Nguyễn Đức Toàn

Nguyễn Đức Toàn sinh năm 1978…

28 Tháng 5, 2025

Thơ Lại Văn Phong

Em đã giấu/ điều gì trong…

27 Tháng 5, 2025

Vịn thơ để sống và truyền cảm hứng

Chỉ trong quý I năm 2025,…

25 Tháng 5, 2025

You Might Also Like

Chân Dung Cuộc SốngGóc Nhìn Nhà Văn

ẤN TƯỢNG VỀ MỘT BẬC LƯƠNG Y – CƯ SĨ GIỮA ĐỜI THƯỜNG

Lần đầu tiên tôi gặp Thầy Chân Không Không là trong một sự kiện…

7 Min Read
Chân Dung Cuộc SốngĐối Thoại Với Cuộc SốngGóc Nhìn Nhà Văn

GIÁO SƯ LÊ VĂN LAN – TRÍ TUỆ VƯỢT THỜI GIAN

Tôi có dịp gặp lại Giáo sư Lê Văn Lan trong một sự kiện đặc biệt tháng năm 2025…

7 Min Read
Góc Nhìn Nhà VănThơ

Ngọn đuốc xanh cho mọi nền văn hóa– Phát hiện mới về Hồ Chủ tịch qua tập thơ “ÁNH DƯƠNG CÒN MÃI”

Tư tưởng Hồ Chí Minh là kết tinh giữa tinh thần cách mạng vô sản…

11 Min Read
Chân Dung Cuộc SốngGóc Nhìn Nhà Văn

Nhớ anh Lân Cường

Tôi mạn phép gọi PGS.TS, nhạc sĩ Nguyễn Lân Cường…

8 Min Read
Tạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt nam

TỔNG BIÊN TẬP: TRẦN ĐĂNG KHOA

Phó tổng biên tập: Nhà văn VŨ ĐẢM
Đặc trách website: Nhà văn KIỀU BÍCH HẬU

Ban biên tập: NGUYỄN CHU NHẠC, NGUYỄN HỮU HÀ, BÙI HOÀNG TÁM, HOÀNG ANH SƯỚNG, LÊ VĂN VỴ
Giấy phép xuất bản: 232/GP-BTTT ngày 27/4/2021

Tòa soạn: Số 9 Nguyễn Đình Chiểu, Hai Bà Trưng, Hà Nội
✦Email: [email protected]
✦Tel: 094 735 8999

Văn phòng đại diện tại Bắc miền Trung: LÊ VĂN VỴ
Địa chỉ: Đông Tiến – Thạch Trung – Tp. Hà Tĩnh – Tỉnh Hà Tĩnh   Tel: 0964981345 

Văn phòng đại diện tại Thành phố Hồ Chí Minh: PHẠM HÙNG PHONG
Địa chỉ: Golden King Tower, 15 Nguyễn Lương Bằng – PMH – Q. 7 – Tp. Hồ Chí Minh Tel: 028 710 88879

Văn phòng đại diện tại Tiền Giang: TRẦN ĐỖ LIÊM
Địa chỉ: Số 744 Lý Thường Kiệt – Phường 5 – Tp. Mỹ Tho – Tiền Giang  Tel: 0913962863

Văn phòng đại diện tại Bạc Liêu: LÊ THANH QUANG
Địa chỉ: 44 Phạm Ngọc Thạch- P.1 – Tp. Bạc Liêu  Tel: 0939269779

News

  • BÀI NỔI BẬT
  • NHÀ VĂN & CUỘC SỐNG
  • TIN VẮN HỘI NHÀ VĂN
Tạp chí Nhà Văn & Cuộc sống - Hội Nhà văn Việt nam © 2024 I✦I Hợp tác & phát triển bởi VietNet Ltd
Welcome Back!

Sign in to your account

Lost your password?